لە کاتێکدا دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان و بنەماڵەکانیان لە کۆشک و ڤێلای گرانبەهادا دەژین و سەروەت و سامانەکەیان سنوورەکانی هەرێم و عێراقی تێپەڕاندووە، فەرمانبەران و مووچەخۆرانی ئەم هەرێمە، مانگانە دەبێت سۆراخی مووچە بکەن کە بووەتە خەونێکی دوور و ئازارێکی ڕۆژانە. قەیرانی مووچە، چیتر تەنها کێشەیەکی ئابووری نییە، بەڵکو بووەتە ئاوێنەی شکستی ئەخلاقی و سیاسی دەسەڵاتێک کە سامانی گشتی بۆ گیرفانی تایبەتی خۆی دەبات و هاوڵاتیانی خۆی لە سەرەتاییترین مافەکانیان بێبەش دەکات.
برسیکردن: سیاسەتێکی سیستماتیک
نەدانی مووچە لە کاتی خۆیدا، لە دیاردەوە بووەتە سیاسەتێکی نەگۆڕ. حکومەتی هەرێمی کوردستان، کە خاوەنی داهاتێکی زەبەلاحی نەوتی و نانەوتییە، ناتوانێت یان نایەوێت مووچەی ئەو خەڵکە دابین بکات کە پایەکانی کۆمەڵگەن. مامۆستایان، پزیشکان، هێزە ئەمنییەکان، و فەرمانبەران، لەبری ئەوەی خزمەتی هاوڵاتیان بکەن، ناچارکراون بیر لەوە بکەنەوە کە چۆن قەرزەکانیان بدەنەوە و نانی سەر سفرەی منداڵەکانیان دابین بکەن.
ئەم دۆخە وایکردووە بازاڕەکان سست بن، خێزانەکان هەڵبوەشێنەوە، و ڕێژەی هەژاری بە شێوەیەکی ترسناک بەرز ببێتەوە. لە کاتێکدا بەرپرسێک بە ئۆتۆمبێلە زرێپۆش و گرانبەهاکەی بە شەقامەکاندا تێدەپەڕێت، دەیان خێزان لە هەمان شەقامدا لەوپەڕی بێهیواییدا دەژین. حکومەت باسی پڕۆژەی وەک "هەژماری من" دەکات، بەڵام ئەمە تەنها گۆڕینی شێوازی دابەشکردنی هەژارییەکەیە نەک چارەسەرکردنی. کێشەی سەرەکی نەبوونی پارە نییە لە بانکەکاندا، بەڵکو نەبوونی پارەیە لە خەزێنەی دەوڵەتدا، چونکە ئەو خەزێنەیە بە شێوەیەکی سیستماتیک لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە تاڵان دەکرێت.
سامانی دزراو و دەسەڵاتی بێباک
پرسیارە سەرەکییەکە ئەوەیە: ئەو هەموو داهاتەی نەوت چی لێدێت؟ سەرەڕای وەستانی هەناردەی فەرمی، ڕۆژانە سەدان هەزار بەرمیل نەوت بە قاچاخ و لە ڕێگەی تانکەرەوە دەفرۆشرێت. داهاتی ئەم فرۆشتنە، کە بە ملیارەها دۆلار مەزەندە دەکرێت، لەبری ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ خەڵک و بۆ دابینکردنی مووچە و خزمەتگوزاری، دەچێتە سەر حسابە بانکییەکانی بەرپرسان و کوڕ و کچەکانیان لە ئەوروپا و ئەمریکا.
ئەو دەسەڵاتدارانەی کە دەبووایە خزمەتکاری گەل بن، بوونەتە ملیاردێری سەر حیسابی خوێن و ئارەقەی ئەم میللەتە. گەندەڵی بووەتە مۆتەکەیەک و هەموو جومگەکانی دەسەڵاتی گرتووەتەوە. دۆسیەکانی گەندەڵی کە لە دەستەی دەستپاکی باس دەکرێن، تەنها نوکی سەهۆڵبەندەکەن و ئەو "نەهەنگانە" ناگرێتەوە کە سەرچاوەی سەرەکیی ئەم تاڵانییەن.
دەرەنجام: تووڕەیی خەڵک و داهاتوویەکی نادیار
دەسەڵاتدارانی هەرێم بە سیاسەتی برسیکردن و هەژارکردنی خەڵک، نەک هەر متمانەی هاوڵاتیانیان بە تەواوی لەدەستداوە، بەڵکو هەرێمەکەیان بەرەو هەڵدێرێکی مەترسیدار بردووە. کاتێک هاوڵاتی ببینێت دەسەڵاتدارەکەی ڕۆژ بە ڕۆژ دەوڵەمەندتر دەبێت و خۆشی هەژارتر، هیچ بەهایەک بۆ یاسا و دامەزراوەکانی دەوڵەت نامێنێتەوە.
چارەسەری ئەم دۆخە بە بەڵێنی بریقەدار و پڕۆژەی لاوەکی ناکرێت. چارەسەر لە گەڕاندنەوەی سامانی دزراوی گەل، دادگاییکردنی گەندەڵکارە گەورەکان، و دانانی سیستمێکی شەفافدایە کە داهاتی نەوت و خاڵە سنوورییەکان ڕاستەوخۆ بگەڕێنێتەوە بۆ خەڵک. ئەگەر ئەمە نەکرێت، ئەوا دەبێت چاوەڕێی تەقینەوەی تووڕەیی ئەو خەڵکە بین کە چیتر هیچ شتێکیان نییە بۆ لەدەستدان جگە لە کۆت و زنجیری برسێتی و بێمافی.