قۆناغی نوێی ناكۆكییە سیاسییەكان بە گۆڕانی لە ناكۆكی نێوان چوارچێوەی هەماهەنگی و رەوتی سەدرییەوە دەستیپێكرد، بۆ ناكۆكی ناوخۆیی لە نێوان هەمان چوارچێوەدا، لەكاتێكدا رەوتی سەدری لە ئەنجامی بڕیاری كشانەوەی سەدر رووبەڕووی كێشە دەبێتەوە لەگەڵ سەركردە باڵاكانیدا لە پرۆسەی سیاسی و پاڵنانی جێگرەكانی بۆ دەستلەكاركێشانەوە لە پەرلەمان، بابەتێك كە میدیاكانی بیانی بە "هەڵەكەی ئەلسەدر ئێستا بەدی دێت" وەسف دەكەن، لەگەڵ پەرەسەندنی ڕەخنە و گریانی سەركردەكانی سەبارەت بە بڕیارەكەی.

ئەو جیاوازییانەی كە ئێستا چوارچێوەی هەماهەنگی و ڕەوتی سەدری لە ناوخۆدا وێران دەكەن، زۆر ڕێگریان لە ئەگەری گەیشتن بە ڕێككەوتن لەگەڵ سەرهەڵدانی درزەكانی ناوخۆ سەبارەت بە باشترین ڕێگە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ داواكارییەكانی ئەلسەدر و پێداویستییەكانی پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو، كە... سەركردەكان لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا بەشداریكردنی سەدر تێیدا بە شتێكی سەرەكی دەزانن، لەوانە سەرۆكی هاوپەیمانییەك ئەلفەتح هادی عامری، سەرۆكوەزیرانی پێشوو حەیدەر عەبادی، و سەرۆكی هاوپەیمانی حیكمەت عەمار حەكیم ، هاوكات دژایەتی بەشداریكردنی سەدر لە حكومەتی داهاتوو، سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا، نوری مالیكی، و عەسائیب ئەهلی حەق، قەیس خەزعەلی.

ڕەوتی سەدری لەلای خۆیەوە بەدەست كێشەی ناوخۆییەوە دەناڵێنێت لە ئەنجامی كشانەوەی نوێنەرەكانی لە پەرلەمانی عێراق و لە ئەنجامدا كۆنترۆڵی نوێنەرانی چوارچێوەی هەماهەنگی بەسەر ئەو كورسییانەی كە ڕەوتی سەدری وازی لێهێناوە، هەندێكی تر لەوانە هەڵوەشاندنەوەی لە هاوپەیمانی سێ قۆڵی كە لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان و هاوپەیمانی سەروەری ئەنجامی دابوو.

لەگەڵ ئەوەی ناكۆكییە سیاسییەكان بەردەوام قووڵتر دەبنەوە و دەچنە قۆناغێكی نوێی ململانێ ناوخۆییەكانی نێوان چوارچێوەكە و هەمان ڕەوتەوە، ئێران كە بە وتەی ئەم پەیمانگایە هەوڵ دەدات "ماڵی سیاسی شیعەكان یەكبخاتەوە و یەكبخاتەوە"، شاهیدی ئاڵنگاریی نوێیە سەبارەت بە بەڕێوەبردنی دۆسیەی عێراق، بەو پێیەی لە ئەنجامی كێشە سیاسییەكان بەدەست "كەمبوونەوەی كاریگەرییەوە" دەناڵێنێت.وە ئەو خۆپیشاندانانەی كە لە ناوخۆدا شاهیدییەتی، جگە لە كێشە سیاسییەكانی نێوان ریفۆرمخوازان و كۆنەپەرستانی ناو دەسەڵات لە ئێراندا ، بابەتێك كە بە شكستی ئیسماعیل قانی فەرماندەی سوپای قودسی ئێران لە كۆكردنەوەی ماڵی سیاسی شیعەكان كاریگەرییەكانی زیاتر بووە.



گەڕانەوەی سەدر لە بەرامبەر دوورخستنەوەی ئەلمالیكی... و ئێران هەوڵیدا جێگەی ئەلسودانی بگرێتەوە

ئێران كە ئێستا عێراق وەك "سییەكانی ئابووری" دەبینێت، بەپێی وەسفەكەی ناوەندەكە، ماوەیەكە هەوڵدەدات كاریگەریی خۆی لەسەر عێراق جێگیر بكاتەوە دوای ئەو دابەزینە گەورەیەی كە دوای تیرۆركردنی ژەنەڕاڵ قاسم سولەیمانی تووشی بووە هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، ئەو "شكستی هێنا لە كۆنترۆڵكردنی جیاوازییە سیاسییە شیعەكان لە ناوخۆی عێراقدا"، بەردەوام بوو "قانی چێژ لەو ڕێز و كاریزمایە وەرناگرێت كە پێش خۆی لە عێراقدا بەدەستی هێنابوو".

هەوڵەكانی ئێران بریتی بوون لەوەی كە قائانی بیرۆكەی هەڵوەشاندنەوەی كاندیدكردنی وەزیری پێشووی كار و كاروباری كۆمەڵایەتی و كاندیدی ئێستای لە چوارچێوەی هەماهەنگی بۆ پۆستی سەرۆكوەزیران محەمەد شیا ئەلسودانی پێشنیار كرد لە هەوڵێكدا بۆ دڵخۆشكردنی ئەل- موقتەدا سەدر، كە قانی لێی سەركەوتوو نەبوو، كە لە مامەڵەكردنی میدیاكانی ئێراندا لەگەڵ هەڵوێستی فەرمی تاران سەبارەت بە كێشە سیاسییەكان ڕەنگدانەوەی هەبوو.

ئەو كێشانەی ئێستا كە ئێران بەركەوتووە كاریگەری نەرێنی هەبووە، بە گوتەی ئەو ناوەندە، توانایی كاریگەری لەسەر لایەنە سیاسییەكانی عێراق و نێوەندگیری لە نێوانیاندا بۆ گەیشتن بە چارەسەرێك كە پرۆسەی سیاسی لەو پەككەوتنەی ئێستا دەربهێنێت، ئێران كە جیاوازی هەبووە لە نێوانیاندا خواستێك بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی كاریگەرییەكانی لەناو وڵاتدا، خواستێكی دیكەش كە دەبینێت رێگە بە كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان لایەنە شیعەكان بدرێت "خۆیان چارەسەر بكەن".

ئێران هەوڵیدا چوارچێوەی هەماهەنگی لە داڕمان بەهۆی ناكۆكی ناوخۆییەوە بپارێزێت بە ئاراستەكردنی دژی سەدر، ئەمەش بووە هۆی پەرەسەندنی گرژی نێوان تاران و سەدر، بەپێی ئەو پەیمانگایە، كە تێیدا ئاماژەی بەوەدا كە سەدر پێشكەشی یەكی... پێشنیازێك پێشتر بۆ چوارچێوەیەكی هەماهەنگی بۆ بەشداریكردن لە حكومەتی زۆرینەی سیاسی و دەرچوون لە قەیران ئێستا، لە بەرامبەر دوورخستنەوەی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا، نوری مالیكی، لە پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو بە تەواوی، كە... بەپێی پەیمانگاكە لەلایەن چوارچێوەكەوە ڕەتكرایەوە.

ناكۆكی شەخسیی نێوان مالیكی و سەدر هێشتا گەورەترین بەربەستە لەبەردەم گەیشتن بە چارەسەری سیاسی، بەپێی وەسفەكەی پەیمانگاكە، كە بووە هۆی لاوازبوونی رۆڵی ئێران لە ناوبژیوانیكردن لەگەڵ لایەنە شیعەكان بۆ گەیشتن بە رێككەوتنێك كە پارێزگاری لە ئا "بەرەی سیاسی یەكگرتووی شیعە لەناو عێراقدا"، كە بووە هۆی "وریایی ئێران" گەورەیە" لە مامەڵەكردن لەگەڵ كێشە سیاسییەكانی ئێستای ناوخۆی عێراق، بەتایبەتی لەگەڵ ئەو ڕۆڵە گرنگەی كە بەغدا دەیگێڕێت بۆ نێوەندگیری لە نێوان تاران و ڕیاز لە خولەكانی دانوستانەكانی نێوان... دوو وڵات بۆ چارەسەركردنی ناكۆكییە سیاسییە هەڵپەسێردراوەكانی نێوانیان، كە ئێران نایەوێت لەڕێگەی دەستێوەردانی ڕاستەوخۆ لە ناكۆكییە سیاسییە ناوخۆییەكانی بەغدا تێكی بدات.

سوننە و كورد "چێژ" وەردەگرن... پەرتەوازەیی شیعە هەڕەشە لە قەوارەی پرۆسەی سیاسی لۆكاڵی دەكات

بەردەوامی ناكۆكییەكانی نێو لایەنە شیعەكان لە عێراق و ئەو كێشە سیاسیانەی كە تاران بەدەستیەوە دەناڵێنێت و كاریگەری لەسەر تواناكانی هەبوو بۆ پێشكەشكردنی نێوەندگیری گونجاو لە نێوان لایەنە شیعەكان لە عێراق، بووە هۆی ئەوەی كە پەیمانگاكە بە "قۆناغی چێژوەرگرتن" وەسفی كرد كە سوننە و كوردەكان شاهیدی بوون لایەنەكان، بەپێی ئەو پەیمانگایە دەبێتە هۆی گەشەكردنی كاریگەرییەكانیان لەگەڵ چڕبوونەوەی دابەشبوونی شیعەكان.ئێستا بارودۆخی سیاسی مەترسی لەسەر پرۆسەی سیاسی ئێستا دروست دەكات، بەپێی پەیمانگاكە.

نێوەندگیری لاوازی ئێران بۆتە هۆی ئەوەی كە زۆرێك لە لایەنەكان پەیوەندیی ئەرێنی لەگەڵ تاران بەهرەمەند بن "هەوڵدان بۆ دووركەوتنەوە" لە پەیوەندی لەگەڵ تاران، بەتایبەتی لەگەڵ گەشەكردنی ئەوەی كە پەیمانگاكە دەیگوت "ناڕازیبوونی جەماوەرییە لە دەستێوەردانی دەرەكی لە پرۆسەی سیاسی عێراق، بەتایبەتی ئەوانەی لە تارانەوە سەرچاوە دەگرن، كە سەدر وەك كارتێكی فشار لە دژی بەكاریدەهێنێت". لایەنە سیاسییەكان دژایەتیان دەكرد”.

سەنتەرەكە هەروەها ڕایگەیاندووە كە ئەم دۆخەی ئێستا دەرفەتێكی ئەرێنی بۆ تاران دەگێڕێتەوە بۆ "دوبارە دروستكردنەوەی وێنەی خۆی لە عێراق لە یاریزانێكی سیاسی بەهێزەوە بۆ هاوپەیمانێكی ئابووری كە بەشدارە لە نەهێشتنی گەندەڵی بەربڵاو لە وڵاتەكەدا، بە تایبەت لەگەڵ گەورەترین سیاسی و كۆمەڵایەتی ئێستا". گۆڕانكارییەكان لە كۆمەڵگەی عێراقیدا"، وەك خۆی وەسفی كرد، ئەو بەردەوام بوو، "ئەگەر ئێران شكست بهێنێت لە بەدەستهێنانی گۆڕانكارییەكی ئەرێنی لە ڕۆڵی خۆی لە عێراق لە یاریزانێكی سیاسییەوە بۆ هاوپەیمانێك، مەترسی لەدەستدانی هەموو پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەو وڵاتە لە درێژخایەندا لە... گەڕانەوە بۆ یارمەتییەكی كاتی."
پێكهێنانی حكومەت لە سودانەكان بەردەوامە..ناكۆكییە سیاسیەكان بەردەوام دەبن و چڕتر دەبنەوە
كەمبوونەوەی كاریگەریی ئەو ڕۆڵەی كە ئێران دەیگێڕێت لە نزیك كردنەوەی بۆچوونی لایەنە سیاسییە شیعەكان لە ناوخۆی عێراقدا، هەروەها رەتكردنەوەی سەدر لە بەشداریكردن لە پرۆسەی سیاسی بە شێوەی ئێستای، بە تایبەت دوای رەتكردنەوەی چوارچێوەكە لە دوورخستنەوەی ئەلمالیكی، بووە هۆی ڕەوتێكی هەنووكەیی كە لەلایەن چوارچێوەیەكەوە دەرچووە بۆ بەردەوامبوون لە هەوڵەكان بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو بە سەرۆكایەتی سودانییەكان وەك سەرۆكوەزیران بەبێ بەشداریكردنی سەدر كە دامەزراوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە شیكارییەكدا كە لە بیست و شەشی ئەم مانگەدا بڵاویكردووەتەوە، ڕایگەیاندووە، كە... دەبێتە هۆی قووڵبوونەوەی جیاوازییە سیاسییەكان زیاتر لەوەی ئێستا و بیانگوازێتەوە بۆ قۆناغی "مەترسیدارتر".

ئەو قۆناغە هەرە مەترسیدارانە، بەپێی وەسفی ئەنستیتۆی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەبێتە هۆی "عێراقێكی ناسەقامگیر"، كە تاران نایەوێت لە عێراقدا ڕووبدات بەهۆی كاریگەرییە نەرێنییە بەرچاوەكانی لەسەر ئاسایشی خۆی بەگشتی، سیاسەتی ئێستا بۆتە زیاتر لە جاران ناوخۆیی لەگەڵ سەرهەڵدانی درز و جیاوازی لەناو دوو لایەنی ململانێی نوێنەرایەتی ئێستا و چوارچێوەدا” كە زیاتر بەشداری كرد لە لاوازكردنی نێوەندگیری ئێران، سەرەڕای ئەوەی تاران پەیوەندی ئەرێنی لەگەڵ سەرۆكوەزیرانی ئێستا مستەفا ئەلكازمی هەبوو.

لەگەڵ كشانەوەی دامەزراوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەموو ئەو هەوڵانەی كە چەند لایەنێك لەوان حیزبوڵڵای لوبنان بۆ چارەسەركردنی ناكۆكی شەخسیی نێوان ئەلمالیكی و سەدر شكستیان هێنا، كە ئەو بە “دانانی زۆرێك لە بەشە جووڵاوەكان لەناوەوە” وەسف دەكات پرۆسەی سیاسی كە وا دەكات هیچ لایەنێك قورس بێت بۆ دیاریكردنی داهاتوو كە وڵاتەكە وەك خۆی دەبێت لەگەڵ بەردەوامبوونی داخستنی سیاسی ئێستا."

قۆناغی نوێی ناكۆكییە سیاسییەكان بە خۆپیشاندان و هەوڵێكی ڕەوتی سەدری بۆ هەڵكوتانە سەر ناوچەی سەوز بە بەڕێوە چوونی یەكەمین دانیشتنی پەرلەمانی دوای ئەو پچڕانی كە لە ئەنجامی دانیشتنی ڕەوتی سەدری لە ناو بینای پەرلەمان هاتە ئاراوە، كرایەوە كە بووە هۆی پێكدادان و بۆردومانەكان كە لە ناوچەی سەوز ڕوویانداوە، بەپێی ئەوەی كە كەناڵی ABC نیوز ئاماژەی پێكردووە.ئەمریكا كە پێشبینی دەكرد ڕۆژانی داهاتوو شاهیدی گەڕانەوەی توندوتیژی نێوان هەردوو لایەن بێت لەكاتێكدا حكومەت بێتوانایی لە ڕاگرتنی پەرەسەندنی گرژییەكان، كە... گەیشتە ئاستێكی بێ وێنە، وەك باسی كردووە، بە تایبەت بە ئاراستەی چوارچێوەی پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو بەبێ بەشداری رەوتی سەدری