دوای پێنج ساڵ زیاتر لە سەفەری بێ گەڕانەوەی رەوانشاد نەوشیروان مستەفا، ئەمە جاری یەکەمە دەرفەتی سەردانیکردنی گڵکۆی ئەم سەرکردە مەزنەم ببێ. ئەمڕۆ (٢٠٢٢/١١/٥)، بەیانییەکی زوو سەردانی گڵکۆی خوالێخۆشبوو (نەوشیروان مستەفا)م، لە سلێمانی لە گردی زەرگەتە، کرد.

چ جۆرە سەردانێک؟

ئەو دۆخەی کە بزووتنەوەی گۆران و پڕۆژەکەی نەوشیروان مستەفای پیادا تێپەڕ دەبێ وایکرد کە بە تەنیا دوور لە چاوی کامیراکان سەردانی گڵکۆکە بکەم، ئەگەر چی باشتر وابوو ئەم سەردانە لە چوارچێوەی ئەو پڕژەیەدا بکرایە کە بەندە دوو ساڵ بەر لە ئێستا رامگەیاند، کە ئامانج لێی بەجێگەیاندنی دایەلۆگێکی بەرهەمهێن بوو لە نێوان سێ سەری سێگۆشەیەک: بزووتنەوەی گۆڕان؛ دەنگە ناڕازییەکان؛ وە واریسانی کاک نەوشیروان مستەفا لە ژێر دروشمی "کاک نەوشیروان چەتری هەمووان"، بەڵام بەداخەوە ئەم شێوازە لە سەردان فەراهەم نەبوو.

* * *

لە حزووری گڵکۆی رەوانشاد نەوشیروان مستەفادا، پێویستە بڵێم کە ئەم سەردانە بەر لە هەر شتێک رێز و ستایشە بۆ خەباتێکی دوور و درێژ و پڕ لە هەوراز و نشێوی ئەم سەرکردەیە، زۆر بە تایبەتیش سەرپێخستنی پڕۆژەی بزوتنەوەی گۆڕان لە ساڵی ٢٠٠٩دا، پڕۆژەیەک کە من باوەڕم وایە یەکێک بووە لە هەرە جوانییەکانی ئەزموونی دەسەڵاتی خۆجێی کوردیی لە سی ساڵی رابردوودا، بەڵکو تەنانەت لە تەواوی بزاڤی سیاسی کودستان لە سەد ساڵی رابردوودا. بەڵام ئەو راستییەش شاراوە نییە کە ئەم بزووتنەوەیە، بە تایبەتی دوای کۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا، دووچاری کۆمەڵێک قەیرانی جددی بوویەوە؛ لە راستیدا ئەوەندەش جددی کە ئیتر لە ئێستادا ئەم بزووتنەوەیە بەرەو ڕووی چارەنووسێکی نادیار بۆتەوە، تا رادەی بوون یا نەبوون!

لە دۆخێکی ئەوهادا گەڕانەوەیەکی دڵسۆزانە بۆ پڕۆژە رەسەنەکەی نەوشیروان مستەفا دەکرێ ئەو چوارچێوەیە بێت کە جارێکی تر هەمووان کۆبکاتە (هاوڕێکانی دوێنێ جارێکی دیکە ببنەوە بە هاوڕێ)، بەڵام ئەم کۆبوونەوە و بوونەوە بە هاوڕێ هەر وا بە ئاسانی بە "فرێدانی" هەندێ دروشم و قسەی جوان نابێت، بەڵکو بە دەستبردنێکی بوێرانە و بە ئیرادەیەکی گەورەوە بۆ هەندێ گرێ کوێرە (بە دوو دانە نەشتەرگەریی، یەکێکیان روو لە رابردووی بزاڤی گۆڕان وە ئەوەی تریشیان لە هەنوکەی گۆڕان). لە پێشترینی مەسەلە هەرە گرنگەکان بوون یا نەبوونی گۆڕانە لە حکومەتدا و یەکلاکردنەوەی شێوازی پەیوەندی لە نێوان کۆمپانیای وشە و بزووتنەوەکە وە هەروەها مەسەلەی خاوەندارییەتی لە جێماوەکانی دوای کۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا. جگە لەوەش سەرپێخستنی پرۆسەیەکی دڵسۆزانەی هەستانەوەی گۆڕان کە تیایدا یەکێک لە کۆد و ئامرازە هەرە گەوهەرییەکانی گەڕانەوەی گۆڕانە بۆ ئەو دۆخەی کە بزووتنەوەی گۆڕان تیایدا هێزێکی سیاسی "جاواز – موتەمەییز" بوو، زۆر جیاواز لە حزبەکانی دەسەڵات. بەم مانایەش یەکێک لە بەسەرهاتە هەرە نەرێنی و نێگەتیڤەکانی بزووتنەوەی گۆڕان، بە تایبەتی دوای کۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا، ئەوەبوو کە ئەو سیفەت و ناسنامەی "جیاوازبوون" و "موتەمییزبوون"ەی لە دەستدا و بوو بە کیانێکی "دەسەڵاتداری" تەقلیدی. هەڵبەتە بوون بە بەشێک لە دەسەڵات رۆڵی هەرە سەرەکیی بینی لە پڕۆسەی لەدەستدانی ناسنامەی "جیاوازبوون" و بوون بە ژمارەیەکی نۆرماڵ، لە راستیدا، لە دیدی زۆرێک لە خەڵک، وەک حزبەکانی دەسەڵات نۆرماڵ!

* * *

سیاسەت و ئەخلاق

لە گوتراو و هەنگاوە کردرییەکانی نەوشیروان مستەفا و پڕۆژەکەی زۆر چەمکی نوێ کەوتنە ناو پانتایی گشتیی سیاسەتکردن لە هەرێمی کوردستان، وە هەندێک لەوانە بە جەختکردنەوەوە گرنگ و گەوهەری بوون. یەکێک لەو دەستواژانەی کە لە چەقی پڕۆژەکەدا بوو "گەڕاندنەوەی ئەخلاق بوو بۆ سیاسەت". لە چوارچێوەی ئەم دەستەواژەیەشدا کۆمەڵێک بەهای ئەخلاقیی بەرز لە چوارچێوەی "سیستمی بەهاکاندا" جێگایان دەبوویەوە. بە تایبەتی دوو چەمکی متمانە و وەفاداری جێگە و پێگەی تایبەتییان هەبوو.

وە پشتگیرێکی دلسۆز و خەمخۆری رەوانشاد نەوشیروان مستەفا و پڕۆژەکەی بەلای بەندەوە ئەم دوو بەهایە دوو ئامرازی پەیوەست، پەیگیری و هەڵسوکەوت بوون.

زیاتر لە جارێک ئەوەم جەختکردۆتەوە کە بەرزترین پلە مرۆڤی سیاسی لەناو کۆمەڵگایەکدا بەدەستی بهێنێ ئەوەیە کە توانیبییەتی متمانەی خەلک بەدەست بهێنی. متمانەی خوالێخۆشبوو نەوشیروان مستەفا بەندە، بە تایبەتی و بە جەختکردنەوەوە، گرنگ و پڕ بەها بوو. لەم سەردانەمدا ویستم بڵێم "کاک نەوشیروان من سوپاسگوزار و منەتباری متمانە پڕ بەهاکەتانم"، هەر وەک چۆن ئەم متمانەیە لە رابردوودا رێزلێگیراو بوو، هەر ئەوهاش لە داهاتوودا رێزلێگیراو دەبێت.

وەفاداری یەکێکی ترە لە بەها ئەخلاقییەکان کە مرۆڤەکان پەیوەست بە یەکتر دەکات. لە کاتێکدا لە سیاسەت لە وڵاتی ئێمەدا بە قەیرانێکی قوڵ و فرواندا تێپەڕ دەبێت، بەڵام لە هەمان کاتدا جەختکردنەوە لەسەر بەها ئەخلاقییەکان ئەوپەڕی گرنگە.

هەڵبەتە مەبەست بوو لەم سەردانەدا وەفاداری خۆم بۆ سەرکردەی مێژوویی نەوشیروان مستەفا دەربڕم، وەفاداری هاوڕێیەتی، هاوخەباتی و هاودیدی لە یەکێک لە مەقتەعە گەنگەکانی مێژووی سیاسی باشوری کوردستان کە تیایدا مانایەک بۆ سیاسەتکردن گەڕایەوە و هیوایەک بۆ کار و خەباتی سیاسی گەڕایەوە. لە رێگای ئەم جەختکردنەوەیە توانیبێتمان ئەو پەیامە بدەین کە لە لایەکەوە ساڵانێکە لەم هەرێمەی ئێمە لە مومارەسە و کاری سیاسیدا بەها ئەقلاقییەکان بنپێ کراون، وە هەر لەم سۆنگەیەشەوە پێویستە کارێکی جددی بکرێ بۆ "گێڕانەوەی ئەخلاق بۆ سیاسەت".

* * *

مێژوو و سیاسەت: بەرپرسیارییەتی هاوڕێیانی نەوشیروان مستەفا

کۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا بووە هۆی دەرکەوتنی دوو دیاردە یەکێکیان لە پانتایی هەنوکەی سیاسییدا وە ئەوەی تریشیان لە پانتایی مێژوو و بە سیاسییکردنی مێژوودا:

یەکەمیان، لە رووی سیاسییەوە: کۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا نەک هەر بزوتنەوەی گۆڕانی بەرەوڕوی دۆخێکی نەخوازراو کردەوە، بەڵکو سەرلەبەری پڕۆژەی گۆڕانخوازیی لە باشوری کوردستان خستە بەردەم ئاڵنگاریی جددی. ئەم پڕۆژەیە لە ئەمڕۆدا، وە بە تایبەتی دوای بەشداری بزووتنەوەی گۆڕان لە درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی کوردستان، کەوتۆتە بەردەم ئەگەری بوون و نەبوون! لە ئەمڕۆدا، مانەوەی ئەم پڕۆژەیە بەندە بە ئاوڕدانەوەیەکی جددی لە پڕۆژە سەرەتاییەکەی نەوشیروان مستەفا و تەکانێکی ریشەیی بە دۆخی پانتایی گشتی و هەرە فراوانی پڕۆژەی گۆڕانخوازیی.

دووەم، مێژوو و سیاسەت: یەکێک لە پێشوەچوونەکانی دوای کۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا ئەوە بووە کە هەوڵی جیاجیا کەوتنەگەڕ بۆ گومان خستنە سەر مێژوو و خەباتی نەوشیروان مستەفا بە ئامانجی سڕینەوەی ئەم سەرکردەیە. زۆر بە تایبەتی هەوڵێکی بەردەوام لە لایەن لایەنێکی سیاسییەوە هەبووە بۆ داگیرکردنی پانتایی مێژووی سیاسی کورد بە تەواوەتی و هێشتنەوەی تەنها شۆڕەسوارێک لەو پانتایی مێژووەدا. مەبەستیش لە سڕینەوەی رۆڵی مێژوویی سەرکردەکانی تر وە هێشتنەوەی تەنها شۆڕەسوارێک لەسەر "عەرشی" ئەم مێژووە دەست بەسەرداگرتنی پانتایی سیاسییە، بە پێی لۆژیکی: ئەوەی بتوانێ مێژوو داگیر بکات، دەتوانێ دەست بەسەر سیاسەتیشدا بگرێت. نەک هەر ئەوە بەڵکو لە رێگای داگیرکردنی مێژووەوە ئەو لایەنە تەنانەت بتوانێ داهاتووش داگیر بکات.

لە سۆنگەی خاڵی یەک و دووی سەرەوە، رۆحکردنەوەیەکی سەرلەنوێ بەبەر پڕۆژە گۆڕانخوازییەکەی نەوشیروان مستەفا و پاراستنی ئەو پانتاییە مێژووییەی کە نەوشیروان مستەفا لەسەری وەستاوە، تەنها ئەرکی لایەنێک و چەند کەسانێک نییە بەڵکو ئەم ئەرکە، بە گشتی، دەکەوێتە سەرشانی بزوتنەوەی گۆڕان، ناڕازییە گۆڕانخواز و چاکسازیخوازەکان و واریسانی نەوشیروان مستەفا.

بەر لە دوو ساڵ پڕۆژەیەکمان راگەیاند بە ناوی "کاک نەوشیروان چەتری هەمووان". . . بەر لە دوو ساڵ دۆخی بزوتنەوەی گۆڕان خەراپ بوو، بەڵام لە ئێستادا زۆر خەراپترە و بەم دۆخەش ئەستەمە بتوانێ هەنگاوی جددی و راستەقینە بە ئاراستەی "هەستانەوە" بهاوێژێ. . . بەر لە دوو ساڵ کشانەوەی گۆڕان لە حکومەت مەتلەبێکی سەرکی بوو، بەڵام ئەمڕۆ دوای دوو ساڵ، بە دیاریکراوی دوای بڕیاری گۆڕان بە بەشداربوون لە درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان، مەتلەبێکی تریشی هاتۆتە سەر ئەویش پاشگەزبوونەوەیەکی بڕاوبڕ و بوێرانەیە لەو بڕیارە کەمەرشکێنەی درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان.

لە ئێستادا، ئەگەر گۆڕان بخوازێ ١) گەورەیی نەوشیروان مستەفا و پڕۆژەکەی بپارێزی، ٢) ئەو سەرکردەیە بە زیندووی لە مێژوودا (لەسەر پانتاییە راستەقینەکەی) بمێنێتەوە، ٣) ئاشتەواییەکی گشتی بەر لە بەستنی کۆنفرانسی نیشتمانی بەدەست بهێنێ، ئەوا بێ سێ و دوو بڕیاری ئەو دوو کشانەوەیەی پێویستە: کشانەوە لە حکومەت وە کشانەوە لە بڕیاری درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان. من دەزانم ئەم دوو بڕیارە زۆر قورسە، وەک نۆشینی پەرداخێک ژەهر وایە، بەڵام بەبێ ئەم دوو بڕیارە ناتوانرێ ئەم جەستەیە لە پوکانەوە رزگار بکرێ و رۆحبکرێتەوە بەر پڕۆژە گۆڕانخوزییەکەی نەوشیروان مستەفا و مەساحەی ئەم سەرکردەیە لە مێژوودا پارێزراو بێت.

ئەمە دووڕیانی بڕیارە گەورەکەیە؛ گۆڕان چارەی تری نییە!